Czy można dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa, kiedy postępowanie trwa zbyt długo?

Co prawda ustawodawca nie określił kryteriów, na podstawie których sąd ustala wysokość orzekanej sumy pieniężnej, to jednak powinna być ona uzależniona od czasu stwierdzonej przewlekłości oraz znaczenia sprawy dla skarżącego w której nastąpiła przewlekłość. Pod uwagę powinno zostać wzięte także zachowanie samego skarżącego, które mogło przyczynić się do przewlekłości postępowania. Przyznana suma pieniężna stanowi pewien surogat zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną przewlekłością, chociaż nie jest tak naprawdę odszkodowaniem w rozumieniu przepisów Kodeksu Cywilnego. Jej celem jest swego rodzaju rekompensata za naruszenia prawa do rozpoznania sprawy skarżącego w rozsądnym terminie.

Jednakże mogą zdarzyć się sytuacje, kiedy strona nie jest usatysfakcjonowana wysokością przyznanej przez sąd sumy pieniężnej, lub przyznana kwota nie rekompensuje stronie powstałej dla niej szkody. W takiej sytuacji strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić od Skarbu Państwa naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości. [4] 

Konstytutywną przesłanką dającą możliwość wystąpienia z takim roszczeniem jest konieczność wcześniejszego uzyskania postanowienia uwzględniającego skargę na przewlekłość postępowania, które wiąże Sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Orzeczenie takie stanowi prejudykat w postępowaniu o naprawienie szkody będącej skutkiem przewlekłości.

Jednocześnie należy pamiętać, że warunkiem koniecznym dla przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa jest zaistnienie adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego między opieszałością postępowania sądu, a powstałą szkodą po stronie skarżącego.

Strony, które z różnych przyczyn nie wniosły w toku postępowania skargi na jego przewlekłość, także nie są pozbawione prawa do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego. [5] Powyższa sytuacja dotyczy osób, które nie wystąpiły ze skargą z przyczyn leżących po ich stronie – na przykład przez zaniedbanie czy niewiedzę, z czego nie można jednak czynić im zarzutu.

Możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym po prawomocnym zakończeniu postępowania nie służy zapobiegnięciu jego przewlekłości, lecz jedynie naprawieniu szkody z niej wynikającej, jeżeli taka w ogóle wystąpiła. Przesłanką uwzględnienia takiego powództwa będzie konieczność wykazania zarówno okoliczności dotyczących przewlekłości postępowania, jak i szkody pozostającej w normalnym związku przyczynowym z tym zdarzeniem.

Czytaj również: Umorzenie długu i jego konsekwencje podatkowe

_{Autorem artykułu jest radca prawny Paweł Żytkowski z kancelarii Gardocki i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni}

Czytaj również: Nowe sposoby inwigilacji przedsiębiorców

1. Zgodnie z art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 02.04.1997 r., każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd

2. w oparciu o ustawę z dnia 17.06.2004 r.  o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (tekst jednolity z dnia 28.07.2016 r., Dz.U. z 2016 r. poz. 1259)

3. zgodnie z art. 12 ust. 4 wskazanej powyżej ustawy

4.  na co wskazuje art. 15 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Podstawą prawną takiego roszczenia odszkodowawczego jest art. 4171 § 3 Kodeksu Cywilnego, zgodnie z którym jeżeli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej

5. Zgodnie z art. 16 ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki, strona taka może dochodzić na podstawie art. 417 Kodeksu Cywilnego naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy. Podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa oprzeć wówczas należy na art. 417 § 1 Kodeksu Cywilnego, będącym generalną formułą deliktu publicznego który stanowi, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.