Kto ma dostęp do kryptowalut po zmarłym właścicielu?

Zgodnie z definicją przyjętą w regulacjach europejskich, kryptowaluty stanowią cyfrową reprezentację wartości, niepodlegającą emisji ani gwarancjom ze strony banku centralnego czy organu publicznego. Mimo braku statusu prawnego pieniądza, są powszechnie akceptowane jako środek wymiany w transakcjach między osobami fizycznymi i prawnymi.

Czytaj również: Pistolet do silikonu – czym się kierować przy wyborze?

Niniejszy artykuł, inspirowany badaniami Cristiny Caraty i Any-Luisy Chelaru przedstawionymi w pracy "The Evolution Of The Digital Inheritance: Legal, Technical, And Practical Dimensions Of Cryptocurrency Transfer Through Succession In French-Inspired Legal Systems" (2024), analizuje kluczowe aspekty techniczne i prawne dziedziczenia kryptowalut ze szczególnym uwzględnieniem polskiego kontekstu prawnego.

Technologia blockchain - fundament kryptowalut

Zrozumienie technologicznych podstaw funkcjonowania kryptowalut jest niezbędne dla właściwej analizy wyzwań związanych z ich dziedziczeniem. Blockchain, stanowiący technologiczny rdzeń kryptowalut, to rozproszona, cyfrowa księga transakcji, której architektura zapewnia niezmienność i bezpieczeństwo zapisów.

Struktura blockchain opiera się na sekwencji połączonych bloków zawierających dane transakcyjne. Każdy nowy blok zawiera unikalny identyfikator cyfrowy (hash) poprzedniego bloku, tworząc nieprzerwany łańcuch zapisów. Ten mechanizm gwarantuje integralność systemu i chroni przed nieautoryzowanymi modyfikacjami.

System bezpieczeństwa i prywatności w ekosystemie blockchain bazuje na asymetrycznej kryptografii wykorzystującej parę kluczy:

- Klucz publiczny – funkcjonuje jako adres portfela, na który można przesyłać kryptowaluty

- Klucz prywatny – działa jako cyfrowy podpis, umożliwiający dysponowanie zgromadzonymi aktywami

Z perspektywy dziedziczenia, kluczowe znaczenie ma klucz prywatny – jego utrata lub brak dostępu oznacza praktyczną niemożność dysponowania kryptoaktywami, nawet przy formalnym posiadaniu tytułu prawnego do spadku.

Portfele kryptowalutowe a proces dziedziczenia

Portfele kryptowalutowe stanowią kluczowy element infrastruktury umożliwiającej zarządzanie cyfrowymi aktywami. Ich różnorodność technologiczna ma bezpośrednie przełożenie na proces dziedziczenia:

1. Portfele sprzętowe (hardware wallets)

Fizyczne urządzenia offline, takie jak Ledger czy Trezor, oferują najwyższy poziom bezpieczeństwa. W kontekście sukcesji kryptoaktywów, wyzwaniem jest nie tylko świadomość istnienia takiego portfela, ale również fizyczny dostęp do urządzenia oraz znajomość zabezpieczeń w postaci PIN-u lub hasła.

2. Portfele programowe (software wallets)

Aplikacje instalowane na komputerach lub urządzeniach mobilnych, jak MetaMask czy Exodus. Dla spadkobierców kluczowe jest posiadanie informacji o lokalizacji plików portfela oraz metodach odzyskiwania dostępu, szczególnie poprzez frazy odzyskiwania (seed phrases).

3. Portfele giełdowe (exchange wallets)

Zarządzane przez platformy wymiany kryptowalut (Coinbase, Binance). Oferują standardowe procedury odzyskiwania dostępu, jednak wiążą się z ryzykiem utraty kontroli w przypadku problemów operacyjnych giełdy. Wiele platform wypracowało własne protokoły transferu aktywów w przypadku śmierci użytkownika.

4. Portfele zimne i gorące (cold/hot wallets)

Kategoria odnosząca się do połączenia z Internetem – portfele zimne, pozostające offline, zapewniają wyższy poziom bezpieczeństwa kosztem wygody użytkowania. Portfele gorące, stale połączone z siecią, ułatwiają przeprowadzanie transakcji, jednak zwiększają podatność na cyberataki.

5. Portfele papierowe (paper wallets)

Fizyczne dokumenty zawierające wydrukowane klucze publiczne i prywatne, często w formie kodów QR. Choć skutecznie chronią przed atakami online, są narażone na fizyczne zniszczenie lub utratę.

Badania rynkowe wskazują, że około 20% wszystkich wyemitowanych Bitcoinów jest trwale utraconych, głównie z powodu problemów z zarządzaniem kluczami. W kontekście dziedziczenia szczególnie problematyczne są portfele typu cold storage, gdzie brak przekazania informacji o fizycznej lokalizacji nośnika może skutkować definitywną utratą dostępu do aktywów.

Status prawny kryptowalut w kontekście spadkowym

W polskim systemie prawnym kryptowaluty, choć nie posiadają statusu prawnego środka płatniczego, są klasyfikowane jako zbywalne prawa majątkowe. Ta interpretacja pozwala na ich włączenie w zakres pojęciowy "praw i obowiązków majątkowych zmarłego" podlegających dziedziczeniu.

Istotnym krokiem w regulacji kryptoaktywów na poziomie europejskim jest rozporządzenie MiCA (Markets in Crypto-Assets), implementowane od 2023 roku. Definiuje ono kryptoaktywa jako "cyfrową reprezentację wartości lub prawa, które może być przenoszone i przechowywane elektronicznie, przy użyciu technologii rozproszonego rejestru lub podobnej technologii". Rozporządzenie wprowadza jednolite ramy regulacyjne dla państw członkowskich UE, harmonizując przepisy dotyczące kryptowalut.

Podejście innych systemów prawnych

Systemy common law, jak brytyjski czy amerykański, traktują kryptowaluty najczęściej jako "własność cyfrową". W Wielkiej Brytanii HMRC (odpowiednik polskiego aparatu skarbowego) stosuje wobec kryptowalut regulacje podatkowe analogiczne do tych dla papierów wartościowych. W Stanach Zjednoczonych Internal Revenue Service (IRS) klasyfikuje kryptowaluty jako własność podlegającą zasadom opodatkowania właściwym dla aktywów kapitałowych.

Kluczowe wyzwania w dziedziczeniu kryptowalut

Brak szczegółowych regulacji dotyczących dziedziczenia kryptowalut generuje szereg praktycznych trudności:

Dychotomia własności technicznej i prawnej - Unikalny charakter kryptowalut tworzy paradoksalną sytuację, w której prawny tytuł własności może być bezwartościowy bez faktycznego dostępu do kluczy prywatnych. Jednocześnie, samo posiadanie kluczy prywatnych bez formalnego statusu spadkobiercy może nie stanowić wystarczającego tytułu prawnego.

Problematyka wyceny - Wysoka zmienność kursów kryptowalut znacząco komplikuje proces określenia ich wartości w masie spadkowej. W jurysdykcji amerykańskiej stosuje się zasadę wyceny według wartości rynkowej w dniu śmierci (fair market value), co przy znaczących wahaniach notowań prowadzi do skomplikowanych kalkulacji podatkowych.

Bariera informacyjna - Pseudonimowy charakter kryptowalut sprawia, że spadkobiercy często nie mają świadomości istnienia takich aktywów w majątku zmarłego. W sieci blockchain widoczne są jedynie adresy portfeli bez powiązania z tożsamością właściciela, co uniemożliwia identyfikację bez dodatkowych informacji.

Brak instytucjonalnego wsparcia - Zdecentralizowana natura blockchain eliminuje możliwość odwołania się do centralnej instytucji, która mogłaby asystować w procesie sukcesji. Częściowym wyjątkiem są giełdy kryptowalutowe, które dysponują danymi o swoich użytkownikach i mogą stosować własne procedury w przypadku śmierci klienta.

Planowanie sukcesji kryptowalut - praktyczne aspekty

Badania cytowane przez Cristinę Caraty i Anę-Luisę Chelaru w pracy "The Evolution Of The Digital Inheritance" odsłaniają niepokojący stan świadomości inwestorów – mimo że 89% posiadaczy kryptowalut wyraża obawy o los swoich cyfrowych aktywów po śmierci, jedynie 23% posiada jakikolwiek plan dziedziczenia, a zaledwie 7% sporządziło testament uwzględniający kryptowaluty.

Szacunki wskazują, że około jedna piąta wszystkich wyemitowanych Bitcoinów jest bezpowrotnie utracona, częściowo w wyniku śmierci właścicieli i braku przekazania informacji o dostępie do kluczy. Ten alarmujący wskaźnik podkreśla pilną potrzebę rozwijania zarówno technologicznych, jak i prawnych rozwiązań ułatwiających dziedziczenie kryptoaktywów.

Podsumowanie

Dziedziczenie kryptowalut stanowi obszar, w którym innowacyjna technologia spotyka się z tradycyjnymi ramami prawnymi, tworząc unikalne wyzwania wymagające interdyscyplinarnego podejścia. Status kryptowalut jako praw majątkowych w polskim systemie prawnym otwiera drogę do ich dziedziczenia, jednak praktyczna realizacja tego procesu wymaga przezwyciężenia szeregu barier technicznych i informacyjnych.

Wobec rosnącego znaczenia kryptoaktywów w strukturze majątku obywateli, prawodawcy stają przed wyzwaniem stworzenia regulacji uwzględniających specyfikę cyfrowych aktywów, a posiadacze kryptowalut – przed koniecznością rzetelnego planowania cyfrowej sukcesji. Jedynie kompleksowe podejście, łączące rozwiązania prawne, technologiczne i edukacyjne, może zapewnić efektywne dziedziczenie kryptowalut w przyszłości.

Czytaj również: Czy windykację można przeprowadzić na koszt dłużnika?

Autor: Robert Nogacki, radca prawny, partner zarządzający, Kancelaria Prawna Skarbiec, specjalizująca się w doradztwie prawnym, podatkowym, w tym w zakresie kryptowalut