Jak zmieniła się struktura gruntów w Polsce na przestrzeni ostatnich lat?

Nie bez znaczenia dla takiego stanu rzeczy były zmiany społeczno-polityczne, które spowodowały, że rozrosły się miasta i tereny zabudowane. Polska od wieków jest krajem typowo rolniczym, choć obszary użytków rolnych w ciągu kolejnych dziesięcioleci, zdecydowanie się skurczyły. Ziemia rolna była przejmowana przez różne podmioty, które zmieniały jej dotychczasową funkcję. Historyczna struktura gruntówJeszcze pół wieku temu w Polsce zdecydowana większość gruntów miała charakter gruntów ornych. Sukcesywnie przez kolejne lata ich udział w ogólnej powierzchni nieruchomości gruntowych malał, na rzecz gruntów przeznaczonych pod zabudowę mieszkalną i przemysłową. Główny urząd Statystyczny podaje, że w 1950 roku ponad połowa ziem w Polsce była gruntami ornymi.

Czytaj również: Ranking funduszy inwestycyjnych

40 lat później procentowy udział tychże gruntów wynosił już niecałe 47%. Nadal Polska pozostaje krajem rolniczym, ale z roku na rok struktura użytkowania ziemi w Polsce się zmienia. Co ciekawe, o ponad 6% zwiększyła się powierzchnia ogólna lasów w Polsce od roku 1950 do 1990. Związane było to z przeprowadzanymi pracami zalesiania poszczególnych obszarów kraju.Rośnie powierzchnia terenów zabudowanych, przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, jak i innych gruntów zabudowanych. Grunty orne przez lata były przejmowane pod zabudowę i przemysł, w przeciwieństwie do terenów leśnych, które rzadko kiedy podlegają urbanizacji. Okres transformacjiPo roku 1989 nastąpił okres transformacji ustrojowej w Polsce.

Ludzie mieszkający na wsiach i prowadzący rodzinne gospodarstwa rolne, przenosili się do aglomeracji miejskich i tam rozpoczynali nowe życie. Przez to miasta rozrastały się, zajmując kolejne tereny. Tak wzrosła ogólna powierzchnia gruntów zurbanizowanych, zabudowanych na potrzeby budownictwa mieszkaniowego i przemysłowego. Zmiana użytkowania ziemi po okresie transformacji jest wyraźnie widoczna. Nastąpił rozwój terenów osiedlowych, zmniejszenie się powierzchni użytków rolnych i zwiększanie powierzchni lasów. Klasyfikacja gruntówGrunty w każdym kraju dzielą się na różne typy, biorąc pod uwagę daną ich cechę, można stworzyć co najmniej kilka klasyfikacji gruntów. Najbardziej klasyczna klasyfikacja, wykorzystywana również przez ośrodki badawcze, w tym Główny Urząd statystyczny w Polsce, wyróżnia rodzaje gruntów biorąc za punkt wyjścia formę ich użytkowania. Na tej podstawie wyróżnia się grunty orne, sady, łąki i pastwiska. Grunty w świetle prawaW Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2010 roku w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych, w Grupie O wyróżnia się następujące podgrupy gruntów:

• Podgrupa 01 – użytki rolne,

• Podgrupa 02 – grunty leśne,

• Podgrupa 03 – Grunty zabudowane i zurbanizowane,

• Podgrupa 04 – Użytki ekologiczne,

• Podgrupa 05 – Tereny różne,

• Podgrupa 06 – Nieużytki,

• Podgrupa 07 – Grunty pod wodami. Ewidencja gruntów przyjęta w polskim prawie wyróżnia zaś następujący podział użytków rolnych,

• Grunty orne,

• Sady,

• Łąki trwałe,

• Pastwiska trwałe,

• Grunty rolne zabudowane

• Grunty pod stawami,

• Rowy.W Podgrupie 03 – Grunty zabudowane i zurbanizowane, wymienia się natomiast:

• Tereny mieszkaniowe,

• Tereny przemysłowe,

• Inne tereny zabudowane,

• Zurbanizowane tereny niezabudowane,

• Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe,

• Użytki kopalne,

• Tereny komunikacyjne. 

Analiza danych statystycznych

Na podstawie danych statystycznych zaczerpniętych z Rocznika Statystycznego Rolnictwa z 2011 roku, można przeanalizować zmiany zachodzące w strukturze gruntów w Polsce na przestrzeni ostatnich 10 lat. Łącznie w Polsce znajduje się dziś 31268 tys. ha gruntów, które dzielą się na kilka typów, ze względu na model ich wykorzystywania.  Pierwszy rysunek przedstawia zmiany w strukturze powierzchniowej gruntów ornych:

Rys. 1. 

_{Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.}

Pierwszy rysunek prezentuje zmiany w powierzchni użytków rolnych na przestrzeni ponad 10 ostatnich lat. Od 2002 roku sukcesywnie zmniejszała się powierzchnia gruntów rolnych. Obecnie jest ich o ponad 10 tys. hektarów mniej, niż jeszcze w 2002 roku. Duży wzrost powierzchni użytków rolnych w 2002 roku w stosunku do 2000 roku wynika najprawdopodobniej z wprowadzenia nowej ewidencji gruntów, która w poczet „gruntów rolnych” wprowadziła dodatkowe kategorie ziem. 

Czytaj również: Jakich działek poszukiwaliśmy w 2012 roku?

Malejąca powierzchnia gruntów rolnych związana jest z rozwojem terenów miejskich, rozwojem budownictwa mieszkaniowego, ośrodków przemysłowych i handlowych. Duże znaczenie ma rozwój kraju pod względem infrastruktury komunikacyjnej. Budowa kolejnych dróg i autostrad w Polsce powoduje, że część terenów rolnych jest wykupywana pod budowę dróg. Rozwój osiedli mieszkaniowych, zwłaszcza wokół dużych aglomeracji miejskich najczęściej odbywa się kosztem terenów rolnych, a rzadziej lasów. 

Rys. 2 

 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Rysunek 2. prezentuje sukcesywny wzrost ogólnej powierzchni gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych w Polsce, od roku 2000, aż po chwilę obecną. W 2011 roku Główny Urząd Statystyczny szacował, że ich powierzchnia wynosi 9570 tys. hektarów. Powodem wzrostu powierzchni lasów w Polsce jest prowadzenie w okresie powojennym oraz w latach 1990-2007 intensywnych prac zalesieniowych. W naszym kraju istniał wówczas problem zbyt małej lesistości. Pierwsze zalesienia przeprowadzono w ramach Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, a drugie przy udziale środków z Unii Europejskiej, w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Rząd w 2005 roku prowadził prace dotyczące odnowień obszarów porębowych lub zdegradowanych, zaś przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku spowodowało, że zmieniona została polityka rolna. Ziemie leżące odłogiem oraz słabe użytkowo grunty orne przeznaczono w dużej mierze pod zalesienie lub zadrzewnienie.  W 2007 roku poziom lesistości w Polsce osiągnął już 30%. Od 2000 roku do roku 2011 powierzchnia lasów w kraju zwiększyła się o 5,1%. 

Rys. 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Powierzchnia gruntów pod wodami nie zmieniała się w sposób znaczący. Jedynie pomiędzy rokiem 2000 a 2002 występuje spora różnica, wynikająca najpewniej ze zmian w sposobie ewidencji gruntów. 

Rys. 4 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Powierzchnia użytków kopalnych, jak pokazuje rysunek 4., zmalała na przestrzeni ostatniego dziesięciolecia. Jeszcze na początku XXI wieku użytki te zajmowały o wiele większą powierzchnię, niż dziś. Od 2000 roku do 2011 roku ich łączna powierzchnia zmalała o niemalże 25%. Spowodowane było to zamykaniem nierentownych kopalń i ich przekształcaniem w inne grunty. 

Rys. 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Od 2008 roku wyraźnie zauważalny jest wzrost powierzchni terenów komunikacyjnych w Polsce, co spowodowane zostało podjętymi inwestycjami drogowymi w tym zakresie, głównie tymi związanymi z organizacją Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej 2012. Wcześniejszy spadek powierzchni być może wiąże się z zamykaniem części torów kolejowych, które nie są już wykorzystywane w praktyce przez PKP i oddawaniem we władze spółdzielni i gmin, dróg osiedlowych, wewnętrznych, które wchodzą już w skład powierzchni terenów mieszkalnych, a nie terenów komunikacyjnych. Rys. 6.  Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Czytaj również: Jaki będzie rok 2013 w mieszkaniówce

Rysunek 6. Wskazuje, że powierzchnia terenów osiedlowych od 10 lat wciąż wzrasta. Ponownie różnica pomiędzy powierzchnią terenów osiedlowych w 2000 i 2002 roku wywołana jest zmianą w sposobie ewidencjonowania gruntów. Od 2002 roku do 2011 ich powierzchnia wzrosła o ponad 18%. 

Rys. 7  Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

W związku z intensywnymi pracami skierowanymi na wykorzystanie w praktyce nieużytków – poprzez stworzenie na tych terenach osiedli mieszkalnych, terenów komunikacyjnych czy gruntów zalesionych, powierzchnia nieużytków maleje. W ciągu ostatnich 11 lat zmalała ona o ponad 4%. 

Podsumowanie

Zmiany gospodarcze i polityczne w Polsce powodują, że sukcesywnie maleje powierzchnia użytków rolnych, na rzecz terenów mieszkalnych, przemysłowych i komunikacyjnych,. Niezależnie od tego, rośnie powierzchnia terenów zalesionych, zadrzewionych i zakrzewionych. Związane jest to z prowadzoną polityką zwiększania zalesienia kraju. Dziś współczynnik lesistości w Polsce wynosi już 30%, podczas gdy przed 2000 rokiem wynosił on nieco ponad 20%. Struktura powierzchniowa naszego kraju ulega przeobrażeniom. Władze kraju starają się możliwie jak najlepiej wykorzystywać nieużytki, tworząc na ich terenie osiedla mieszkalne i drogi. Jednocześnie, bez zmian w praktyce pozostają tereny pod wodami i rzekami. 

Rozwój cywilizacyjny Polski i Polaków powodować będzie w przyszłości dalsze zmiany w powierzchni poszczególnych rodzajów gruntów. Najpewniej zwiększać będą się tereny typowo miejskie, a zmniejszać tereny rolnicze, choć Polska jak dotychczas pozostaje krajem, gdzie przeważają grunty orne.